Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μία αύξηση της υπογονιμότητας στα ζευγάρια, τόσο στην Ελλάδα, όσο και το εξωτερικό. Παράλληλα, έχει παρατηρηθεί ότι ο τρόπος που τρεφόμαστε δεν ακολουθεί τα Μεσογειακά πρότυπα, αλλά έχει αντικατασταθεί από έναν Δυτικό τρόπο διατροφής, με συνέπεια την κατακόρυφη αύξηση της παχυσαρκίας.
Ένας από τους παράγοντες που ερευνάται και καταδεικνύεται από έρευνες ότι επηρεάζει τη γονιμότητα σε καθ’ όλα υγιείς γυναίκες και άντρες είναι η κακής ποιότητας διατροφή. Έρευνες που άρχισαν τη δεκαετία του ‘70 στην Ιταλία, αλλά και στην Αμερική κατάφεραν να απομονώσουν κάποιους παράγοντες που λειτουργούν ευεργετικά στη γονιμότητα.

Τι συστήνεται όσον αφορά στην ανδρική γονιμότητα; Από συγκρίσεις μεταξύ γόνιμων και υπογόνιμων ανδρών παρατηρήθηκαν σημαντικές διαφορές στο διατροφικό τους προφίλ, που ενοχοποιήθηκαν για τη μείωση της γονιμότητας.

Πώς μπορεί η διατροφή να επηρεάσει την ποιότητα του σπέρματος; Το σπέρμα είναι πλούσιο σε βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία. Αλλαγές στη σύσταση του σπερματικού υγρού μπορεί να έχουν ως συνέπεια αλλαγές στην κινητικότητα και στη ζωτικότητα των σπερματοζωαρίων, άρα και στη γονιμότητα του άντρα.

Ποια θρεπτικά συστατικά σχετίζονται με την υπογονιμότητα στον άνδρα; Μεγάλη καταστροφή στον αριθμό των σπερματοζωαρίων μπορεί να επιφέρουν οι ελεύθερες ρίζες που προκαλούν βλάβες στις μεμβράνες και το γενετικό υλικό (DNA) του κυττάρου. Τα κύτταρα συνήθως χρησιμοποιούν τα αντιοξειδωτικά, που τα προστατεύουν από αυτές τις αλλαγές. Οι ελεύθερες ρίζες παράγονται ενδογενώς στο σώμα μας, αλλά προσλαμβάνονται και από τη διατροφή ή τον τρόπο ζωής (κάπνισμα, αλκοόλ κτλ.).

Σημαντικά αντιοξειδωτικά που ενισχύουν την άμυνα του οργανισμού και λαμβάνονται από τη διατροφή είναι τα εξής:

• Λυκοπένιο. Βρίσκεται σε υψηλή συγκέντρωση στο σπέρμα. Όσο πιο αυξημένη είναι η πρόσληψη λυκοπενίου από τη διατροφή, τόσο αυξάνονται τα ποσοστά του λυκοπενίου στο σπέρμα. Πηγές πλούσιες σε λυκοπένιο είναι οι σάλτσες ντομάτας, η κέτσαπ και λιγότερο οι φρέσκιες ντομάτες.
• Βιταμίνες C, E. Βελτιώνουν την ποιότητα του σπέρματος περιορίζοντας τη βλάβη στις μεμβράνες. Καλές πηγές βιταμίνης C είναι τα εσπεριδοειδή φρούτα και τα ωμά λαχανικά. Η βιταμίνη Ε απαντάται στις καλής ποιότητας μαργαρίνες και έλαια, στα λιπαρά ψάρια, στους σπόρους και στους ξηρούς καρπούς.
• Σελήνιο. Ισχυρό αντιοξειδωτικό που λαμβάνει μέρος σε πλήθος αλυσιδωτών αντιδράσεων, ενώ επηρεάζει τα κύτταρα του Leydig, που παράγουν τεστοστερόνη στον άνδρα. Έρευνες έδειξαν ότι η χορήγηση σεληνίου σε μορφή συμπληρωμάτων αύξησε την κινητικότητα του σπέρματος, καθώς και τις πιθανότητες γονιμοποίησης στους περισσότερους άνδρες. Στη διατροφή μας το προσλαμβάνουμε από τους ξηρούς καρπούς, το ψάρι και τα ολικής αλέσεως δημητριακά.
• Ψευδάργυρος, φυλλικό οξύ. Παίζουν ρόλο στη σύνθεση του DNA και του RNA. Ανεπάρκεια ψευδαργύρου έχει ως κλινικό σύμπτωμα τη μειωμένη σπερματογένεση και τη μειωμένη γονιμότητα. Ο ψευδάργυρος βρίσκεται στα οστρακοειδή και στο ψαχνό κρέας, ενώ το φυλλικό οξύ σε σκουροπράσινα φυλλώδη λαχανικά και σε εμπλουτισμένα δημητριακά.

Ποιοι διατροφικοί παράγοντες μειώνουν την ποιότητα του σπέρματος; Παράλληλα με τη διατροφή, κάποιοι άλλοι παράγοντες στον τρόπο ζωής του άνδρα μπορεί να ευθύνονται για την υπογονιμότητα.

• Παχυσαρκία. Το αυξημένο σωματικό λίπος δεσμεύει την ελεύθερη τεστοστερόνη του αίματος, ενώ είναι πιθανό να ευνοεί τη μετατροπή της τεστοστερόνης στη γυναικεία ορμόνη οιστρογόνο. Ελέγχετε και διατηρείτε το βάρος σας σε υγιή πλαίσια ακολουθώντας μια ισορροπημένη διατροφή.
• Διατροφή πλούσια σε φυτοοιστρογόνα. Τα φυτοοιστρογόνα είναι φαινόλες που μιμούνται τα οιστρογόνα που παράγονται στο γυναικείο σώμα. Οι ισοφλαβόνες είναι από τα πιο καλά μελετημένα και ισχυρά φυτοοιστρογόνα και περιέχοντα κυρίως στη σόγια. Έχουν ενοχοποιηθεί για υπογονιμότητα τόσο σε ζώα όσο και σε άνδρες και η δράση τους θεωρείται περισσότερο επιβλαβής στις περιόδους που αναπτύσσεται το ανδρικό αναπαραγωγικό σύστημά. Ισοφλαβόνες περιέχονται σε προϊόντα σόγιας, στο αλεύρι σόγιας, στα συμπληρώματα φυτοοιστρογόνων, στο βρεφικό γάλα σόγιας, στο λιναρόσπορο, καθώς και στα φαγητά τύπου fast food, που χρησιμοποιούν πρωτεΐνη σόγιας ως φτηνή πρώτη ύλη.
• Πολυχλωριωμένες διφαινόλες, υδράργυρος. Απαντώνται σε ψάρια που αλιεύονται σε ρυπαρά ύδατα, αλλά και σε μεγάλα ψάρια. Αποφύγετε, λοιπόν, τέτοια ψάρια, καθώς και την κατανάλωση φαγκριού, ξιφία, τόνου και καρχαρία. Περιορίστε την κατανάλωση κονσέρβας τόνου σε δύο φορές την εβδομάδα.
• Η κατανάλωση καπνού και μαριχουάνας μειώνουν την πυκνότητα του σπέρματος, την κινητικότητα και τη μορφολογία του, ενώ η περίσσεια αλκοόλ μειώνει την έκκριση τεστοστερόνης.

Συνοψίζοντας, η διατροφή που συνιστάται είναι μια ποικίλη διατροφή με πολλά φρέσκα φρούτα και λαχανικά, μαγειρεμένες ντομάτες, καλής ποιότητας κρέας, έλαια και οστρακοειδή. Αποφεύγετε τα φαγητά τύπου fast food, τα μεγάλα ψάρια, το κάπνισμα, την υπερκατανάλωση αλκοόλ, αλλά και το σωματικό υπέρβαρο.

Από τη Χριστίνα Δρακοπούλου,  Κλινική Διαιτολόγο-Διατροφολόγο, MSc