MD, MSc, M.H.A., PhD, EFOG-EBCOG, Γυναικολόγος Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής,
European Fellow of Reproductive Medicine ESHRE/EBCOG, Αναπληρώτρια Επιστημονική Διευθύντρια Embryolab
Το βιολογικό ρολόι
Ακούγοντας τον όρο οι περισσότεροι σκεφτόμαστε τη γυναίκα. Αφορά όμως στην πραγματικότητα μόνο τη γυναίκα; Από την άλλη πλευρά οι περιπτώσεις ανδρών που απέκτησαν παιδιά στη ηλικία των 60+ καλλιεργούν την ιδέα πως η γονιμότητα του άνδρα δεν έχει όριο. Ισχύει;
Νεότερα βιβλιογραφικά δεδομένα δείχνουν την αύξηση της ηλικίας στην οποία οι άνδρες επιλέγουν να γίνουν γονείς. Και παρόλο που το ωοθηκικό απόθεμα στη γυναίκα αποτελεί ίσως τον σημαντικότερο παράγοντα στην πιθανότητα που έχει το ζευγάρι κάθε μήνα να πετύχει εγκυμοσύνη, η ηλικία του άνδρα παίζει επίσης πολύ σημαντικό ρόλο στη διαδικασία της αναπαραγωγής. Πώς η ηλικία επηρεάζει τη γονιμότητα του άνδρα και τις πιθανότητες για φυσική σύλληψη; Ποιες επιπτώσεις έχει στα αποτελέσματα της εξωσωματικής γονιμοποίησης;
Η μεγαλύτερη ηλικία του άνδρα έχει συσχετιστεί με μεγαλύτερο χρονικό διάστημα έως την επίτευξη κύησης και χαμηλότερα ποσοστά κλινικών κυήσεων. Ερευνητικά δεδομένα δείχνουν πως άνδρες άνω των 40 ετών έχουν 30% λιγότερες πιθανότητες να πετύχουν κύηση με τη σύντροφο τους στο διάστημα του ενός έτους σε σχέση με νεότερους άνδρες (Ford et al., 2000). Επιπλέον, η συχνότητα των επαφών και η φυσιολογική σεξουαλική λειτουργία είναι παράγοντες που επηρεάζουν το χρονικό διάστημα έως την επίτευξη και τα ποσοστά κύησης. Σε μια μεγάλη μελέτη από τη Μασαχου- σέτη, φάνηκε πως η συχνότητα των σεξου- αλικών επαφών ήταν στο 6.5/μήνα για την ομάδα των ανδρών <40 ετών, 3-2/μήνα για την ηλικία των 50 και σε 1-2/μήνα κοντά στην ηλικία των 60. Στην ηλικία άνω των 40 υπάρχει τριπλάσια η πιθανότητα εμφάνισης δυσλειτουργίας εκσπερμάτισης. Αναφορικά με το χρονικό διάστημα έως την επίτευξη κύησης, τα ερευνητικά δεδο- μένα δείχνουν 5 φορές περισσότερο χρόνο μέχρι την επίτευξη κύησης στην ομάδα των ανδρών άνω των 45 ετών σε σχέση με αυτούς <25 ετών (βλ. Πίνακα 1) και αυτό παρατηρείται και στο γκρουπ των ανδρών με πολύ νεότερες συντρόφους (<25 ετών) (Αraujo et al., 2004).
Μεταβολές στο σπέρμα: Η επίπτωση της ηλικίας στη λειτουργία του προστάτη και της επιδιδυμίδας φαίνεται να αποτελούν τη βασικότερη αιτία για την πτώση που παρατηρείται στην κινητικότητα του σπέρματος με την ηλικία στον άνδρα. Η πτώση αυτή κυμαίνεται στο 0.17%-0.8% ανά έτος στις διάφορες μελέτες, δηλαδή 3%-16% σε περίοδο 20 ετών. Ανάλογη πτώση παρατηρείται και στη μορφολογία του σπέρματος, με τα φυσιολογικής μορφολογίας σπερματοζωάρια να μειώνονται 4%-18% σε 20 χρόνια. Ο όγκος καθώς και η συγκέντρωση του σπέρματος φαίνεται πως μειώνονται επίσης με την ηλικία: 90% από τα σπερματικά σωληνάρια περιέχουν σπερματίδες στην ηλικία των 20-30 και μόνο το 50% στην ηλικία 40-50 ετών. Μείωση παρατηρείται με την ηλικία και σε άλλα συστατικά του σπέρματος. Η γλυκοσιδάση, το PSA, ο ψευδάργυρος, η φρουκτόζη παρουσιάζουν σημαντική μείωση στους άνδρες >50 ετών σε σχέση με αυτούς μεταξύ 21-30 ετών λόγω της πτώσης της λειτουργικότητας των γεννητικών αδένων (Harris et al., 2011).
Κατακερματισμός του DNA σπέρματος (DFI): Ο κατακερματισμός του DNA του σπέρματος έχει συσχετιστεί με την γονιμοποιητική του ικανότητα. Αύξηση του κατακερματισμού του DNA έχει παρατηρηθεί με την αύξηση της ηλικίας. Πιθανότατα αυτό να οφείλεται στην αύξηση του οξειδωτικού στρες με το χρόνο αλλά και στην μείωση τou αντιοξειδωτικού ρόλου της επιδιδυμίδας με την ηλικία (Cocuzza et al., 2008).
Υγεία και περιβάλλον: Με τη αύξηση της ηλικίας αυξάνει και η πιθανότητα εμφάνισης προβλημάτων υγείας αλλά και έκθεσης στις περιβαλλοντικές τοξίνες. Δραματική επίπτωση στην ανδρική γονιμότητα μπορεί να έχει η ιογενής ορχίτιδα και η έκθεση σε σεξουαλικώς μεταδιδόμενα μικρόβια και ιούς λόγω της καταστροφής των σπερματικών κυττάρων, της πρόκλησης ισχαιμίας, απόφραξης καθώς και μέσω της ανοσολογικής απάντησης στη φλεγμονή. Χρόνιες ασθένειες όπως η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, η κίρρωση του ήπατος, η δρεπανοκυτταρική αναιμία, παθήσεις του πεπτικού μπορούν να προκαλέσουν υπογοναδισμό στον άνδρα ενώ η φαρμακευτική αγωγή για άλλες παθήσεις (υπέρταση, ψυχιατρικά νοσήματα, παθήσεις του προστάτη) μπορεί να επηερεάσουν τις παραμέτρους του σπέρματος. Αναφορικά με το κάπνισμα,είναι πλέον επιβεβαιωμένη η αρνητική του επίδραση στις παραμέτρους του σπέρματος (Ηarris et al., 2011).
Ανατομικές μεταβολές: Με την ηλικία μειώνεται ο όγκος των όρχεων. Οι άνδρες στην 8η δεκαετία της ζωής τους έχουν 31% μικρότερο όγκο όρχεων από αυτούς στην ηλικία των 18-40 ετών (Mahmoud et al., 2003). Με την ηλικία μεταβολές παρατηρούνται στο σπερματικό επιθήλιο (λέπτυνση των δομών του και ίνωση), το οποίο είναι υπεύθυνο για τη σπερματογένεση, ο αριθμός των κυττάρων Leydig και Sertoli μειώνονται ενώ αυξάνεται η συσσώρευση της χρωστικής λιποφουσκίνης (Harris et al., 2011).
Ορμονικές μεταβολές: Η επίδραση της ηλικίας στον άξονα υποθάλαμος – υπόφυση – όρχεις καθώς και η μείωση του αριθμού των κυττάρων Leydig με την ηλικία έχουν ως αποτέλεσμα την πτώση της ελεύθερης τεστοστερόνης κατά 0.8% κάθε έτος. Μείωση παρουσιάζουν και οι DHEAS, DHEA, κορτιζόλη και οιστρόνη. Στη μείωση της τεστοστερόνης με την ηλικία συμβάλλουν και οι χρόνιες παθήσεις καθώς και ο υψηλός δείκτης μάζας σώματος (ΒΜΙ) (Feldman et al., 2002).
Ο ρόλος της αυξημένης πατρικής ηλικίας είναι ανάλογος και στους κύκλους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Μελέτες που συμπεριέλαβαν κύκλους ενδομήτριας σπερματέγχυσης (17.000 κύκλους σε μια από αυτές) κατέληξαν στο συμπέρασμα πως η ηλικία του άνδρα αποτελεί τον πιο καθοριστικό παράγοντα για την επίτευξη κύησης: Μετά από 6 κύκλους ενδομήτριας σπερματέγχυσης, κύηση πέτυχε το 25% των ανδρών > 35 ετών και 52% των ανδρών <35 ετών (52% μείωση της πιθανό- τητας κύησης μετά τα 35 έτη) (Βelloc et al., 2008). Τα παραπάνω δεδομένα δείχνουν πως στην ηλικία των 30-35 φαίνεται η γονιμότητα στον άνδρα να βρίσκεται στα υψηλότερά της επίπεδα. Από την ηλικία των 35 και κυρίως από αυτή των 40 ετών παρατη- ρείται σταδιακή πτώση της γονιμότητας.
Η μεγαλύτερη ηλικία του άνδρα έχει συσχετιστεί με μεγαλύτερο χρονικό διάστημα έως
την επίτευξη κύησης και χαμηλότερα ποσοστά κλινικών κυήσεων.
Αλλά και στην εξωσωματική γονιμοποίηση η αυξημένη πατρική ηλικία συσχετίστηκε με χαμηλότερα ποσοστά γονιμοποίησης, άσχετα με τη μέθοδο που χρησιμοποιήθηκε (IVF-ICSI), χαμηλότερα, ποσοστά εμφύτευσης, πτωχή εμβρυολογική εξέλιξη και ανάπτυξη των εμβρύων (Opstal et al., 2021) και χαμηλότερα ποσοστά κλινικών κυήσεων (έως 3% μείωση των κλινικών κυήσεων για κάθε επιπλέον χρόνο στη ηλικία του άνδρα) (Ηorta et al., 2019). Τα ευρήματα παλαιότερων μελετών επιβεβαίωσε πρόσφατα δημοσιευμένη μελέτη, η οποία συμπεριέλαβε 19.000 περίπου κύκλους εξωσωματικής γονιμοποίησης: Η ηλικία του άνδρα >40 ετών συσχετίστηκε με χαμηλότερα ποσοστά γεννήσεων ιδιαίτερα στο γκρουπ των γυναικών 35-39 ετών (Datta et al., 2022).
Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε πως και για τον άνδρα υπάρχει βιολογικό ρολόι. Αν και το «παράθυρο γονιμότητας» για τη γυναίκα είναι πολύ μικρότερο από αυτό του άνδρα η αρνη- τική επίδραση της αυξημένης ηλικίας του άνδρα στην αναπαραγωγική προοπτική του ζευγαριού είναι πλέον αποδεδειγμένη.
Araujo AB, Mohr BA, McKinlay JB, Changes in sexual function in middle-aged and older men: longitudinal data from the Massachu- setts Male Aging Study. J Am Geriatr Soc. 2004;52:1502-1509
Belloc S, Cohen-Bacrie P, Benkhalifa M, Cohen-Bacrie M, De Mouzon J, Hazout A, Ménézo Y. Effect of maternal and paternal age on pregnancy and miscarriage rates after intrauterine insemination. Reprod Biomed Online. 2008 Sep;17(3):392-7
Cocuzza M, Athayde KS, Agarwal A, et al. Agerelated increase of reactive oxygen species in neat semen in healthy fertile men. Urology, 2008;71:490-494.
Datta A.K, Campbell S, Diaz Fernandez R, Nargund G. Does advanced paternal age influence live birth rate independent of woman’s age: analysis of 18, 825 fresh IVF/ ICSI cycles from a national (HFEA) database.
Human Reproduction, Volume 37, Issue Supplement 1, July 2022
Ford WC, North K, Taylor H, Increasing paternal age is associated with delayed conception in a large population of fertile couples: evidence for declining fecundity in older men. The ALSPAC Study Team (Avon Longitudinal Study of Pregnancy and Childhood) Hum Reprod. 2000;15:1703-170
Harris I, Fronczak C, Roth L, Fertility and the Aging Male. Rev Urol. 2011;13(4): e184-e190
Horta F, Vollenhoven B, Healey M, Busija L, Catt S, Temple-Smith P, Male ageing is negatively associated with the chance of live birth in IVF/ICSI cycles for idiopathic infertility. Human Reproduction, Volume 34, Issue 12, December 2019, Pages 2523-2532
Mahmoud AM, Goemaere S, El-Garem Y, et al., Testicular volume in relation to hormonal indices of gonadal function in community – dwelling elderly men. J Clin Endocrinol Metab. 2003;88:179-184
Feldman HA, Longcope C, Derby CA, et al.
Age trends in the level of serum testosterone and other hormones in middle-aged men: longitudinal results from the Massachusetts male aging study, J Clin Endocrinol Metab. 2002;87:589–598
Van Opstal J, Fieuws S, Spiessens C, Soubry A,
Male age interferes with embryo growth in IVF treatment, Human Reproduction, Volume 36, Issue 1, January 2021, Pages 107–115.
