Το αναπαραγωγικό σύστημα της γυναίκας περιλαμβάνει τη μήτρα, τις ωοθήκες και τις σάλπιγγες. Η μήτρα βρίσκεται μέσα στην πύελο (λεκάνη) και αποτελείται από το κυρίως σώμα και τον τράχηλο. Το κυρίως σώμα της μήτρας περιλαμβάνει:

• μία εξωτερική στοιβάδα που ονομάζεται ορογόνος
• το κυρίως τμήμα που αποτελείται από μυϊκές ίνες και ονομάζεται μυομήτριο και
• το εσωτερικό που ονομάζεται ενδομήτριο.

Στο ενδομήτριο γίνεται η εμφύτευση του γονιμοποιημένου ωαρίου. Όλες οι διεργασίες που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια του εμμηνορυσιακού κύκλου της γυναίκας αποτελούν ουσιαστικά την προετοιμασία της μήτρας για την επίτευξη και «υποστήριξη» μίας εγκυμοσύνης.

Το ενδομήτριο αποτελείται από δύο στιβάδες:

1) τη βασική στιβάδα, η οποία βρίσκεται στη συμβολή με το μυομήτριο και περιέχει το χόριο και το αρχικό τμήμα των αδένων της μήτρας και

2) τη λειτουργική, που αποτελείται από το υπόλοιπο του χορίου και των αδένων, καθώς επίσης και από το επιπολής επιθήλιο.

Ενώ η βασική στιβάδα παραμένει κατά το πλείστον αμετάβλητη σε όλη τη διάρκεια του εμμηνορρυσιακού κύκλου, στη λειτουργική στιβάδα συμβαίνουν σημαντικές μεταβολές. Συγκεκριμένα παρατηρούνται:

1) η παραγωγική φάση, από την αρχή της έμμηνου ρύσης μέχρι την ωορρηξία, κατά την  οποία το ενδομήτριο υπό την επήρεια των οιστρογόνων αυξάνεται σε πάχος και αποκτά συγκεκριμένη μορφολογία για την υποδοχή του γονιμοποιημένου ωαρίου και

2) η εκκριτική φάση, από την ωορηξία μέχρι την επόμενη έμμηνο ρύση, η οποία είναι ουσιαστικά η απόπτωση της λειτουργικής στοιβάδας του ενδομητρίου στην περίπτωση που δεν επιτυγχάνεται εγκυμοσύνη.

Οι μεταβολές αυτές στο ενδομήτριο επηρεάζονται σημαντικά από τις ορμόνες που παράγονται στην υπόφυση και τις ωοθήκες της γυναίκας.

Οι παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν την λειτουργία του ενδομητρίου, επηρεάζοντας, ταυτόχρονα, τη γονιμότητα είναι ανατομικοί και λειτουργικοί.

Οι συχνότεροι ανατομικοί παράγοντες είναι:

• τα ινομυώματα
• οι πολύποδες και
• οι συμφύσεις.

Τα υποβλεννογόνια ινομυώματα είναι αυτά που επηρεάζουν την αρχιτεκτονική και την λειτουργία του ενδομητρίου. Είναι συνήθως καλοήθεις ορμονοεξαρτώμενοι (επηρεάζονται από τις ορμόνες κατά την αναπαραγωγική ηλικία της γυναίκας) όγκοι, τις περισσότερες φορές ασυμπτωματικοί και διαγιγνώσκονται με υπερηχογράφημα, υστεροσαλπιγγογραφία ή με διαγνωστική υστεροσκόπηση. Είναι δυνατό να αυξάνονται σε μέγεθος και κάποιες φορές προκαλούν διαταραχές της έμμηνου ρύσης (αυξημένη αιμορραγία, συχνότεροι περίοδοι κ.λ.π.) και πυελικό άλγος. Η θεραπεία τους είναι επιβεβλημένη για γυναίκες που επιθυμούν να επιτύχουν εγκυμοσύνη, όταν η θέση και το μέγεθός τους επηρεάζει την μορφολογία του ενδομητρίου και γίνεται υστεροσκοπικά με την χρήση ειδικού εργαλείου (ρεζεκτοσκόπιο).

Οι ενδομήτριοι πολύποδες είναι συνήθως καλοήθη μορφώματα που αναπτύσσονται σε διάφορα σημεία της ενδομητρίου κοιλότητας. Τις περισσότερες φορές είναι ασυμπτωματικοί, αλλά κάποιες φορές μπορεί να προκαλέσουν αιμορραγίες (αυξημένη ροή αίματος κατά την περίοδο, αιμορραγία ενδιάμεσα στις περιόδους κ.λ.π.). Η διάγνωση γίνεται υπερηχογραφικά, με υδρουπερηχογραφία, με υστεροσαλπιγγογραφία ή με διαγνωστική υστεροσκόπηση ανάλογα με τη θέση και το μέγεθός τους. Η θεραπεία τους περιλαμβάνει χειρουργική αφαίρεση με υστεροσκόπηση.

Οι ενδομήτριες συμφύσεις προκαλούνται μετά από φλεγμονές της ενδομητρίου κοιλότητας είτε από μικρόβια που φτάνουν εκεί από τον κόλπο μέσω του τραχήλου της μήτρας, είτε μετά από χειρουργικές επεμβάσεις της μήτρας (π.χ. αποξέσεις). Δεν είναι ορατές κατά την υπερηχογραφική εξέταση και συνήθως η διάγνωση γίνεται στα πλαίσια διερεύνησης υπογονιμότητας με υστεροσαλπιγγογραφία ή υστεροσκόπηση. Η αποκατάσταση γίνεται χειρουργικά με λύση των συμφύσεων υστεροσκοπικά.

Οι λειτουργικοί παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν τη λειτουργία του ενδομητρίου περιλαμβάνουν διαταραχές που προκαλούν συνήθως την αδυναμία του να αποκτήσει το κατάλληλο πάχος και την κατάλληλη  μορφολογία που θα χρειαζόταν στην ωχρινική φάση για να έχει την καλύτερη δυνατή υποδεκτικότητα για την εμφύτευση του γονιμοποιημένου ωαρίου. Αυτό μπορεί να οφείλεται είτε σε ορμονικές διαταραχές (λεπτό ενδομήτριο, ανεπάρκεια ωχρινικής φάσης), είτε σε φλεγμονές που προκαλούν ενδομητρίτιδα (φλεγμονή της ενδομητρίου κοιλότητας). Στην πρώτη περίπτωση, ο ορμονικός έλεγχος, αλλά και η βιοψία του ενδομητρίου σε συγκεκριμένες μέρες του κύκλου μπορούν να δώσουν πολύτιμες πληροφορίες για τη λειτουργία του ενδομητρίου. Η λήψη ορμονικών σκευασμάτων τόσο για την παραγωγική (ανάπλαση του ενδομητρίου), όσο και για την εκκριτική φάση (υποστήριξη ωχρινικής φάσης) μπορούν σε πολλές περιπτώσεις να αποκαταστήσουν την λειτουργία του ενδομητρίου. Στην δεύτερη περίπτωση (ενδομητρίτιδες), η υστεροσκόπηση και η βιοψία βοηθούν στη διάγνωση, ενώ η θεραπεία περιλαμβάνει αντιβιοτική αγωγή.

Η σωστή λειτουργία του ενδομητρίου είναι ιδιαίτερα σημαντική για την επίτευξη, αλλά και την εξέλιξη μιας υγιούς εγκυμοσύνης. Με τις σύγχρονες διαγνωστικές, αλλά και θεραπευτικές μεθόδους μπορούμε να αντιμετωπίσουμε με μεγάλη επιτυχία τους παράγοντες που προκαλούν δυσλειτουργία του και με τον τρόπο αυτό να βοηθήσουμε τα ζευγάρια να εκπληρώσουν το όνειρό τους, να αποκτήσουν υγιή παιδιά.