Το πρώτο παιδί που γεννήθηκε μετά από την πρώτη απόπειρα τεχνητής γονιμοποίησης σε φυσικό κύκλο είναι ήδη 35 χρονών. Το παιδί αυτό ήταν το αποτέλεσμα μιας τεράστιας ερευνητικής προσπάθειας δύο πρωτοπόρων επιστημόνων, του εμβρυολόγου Robert Edwards και του γυναικολόγου Patrick Steptoe, που διήρκεσε περισσότερο από 10 χρόνια.

Στα χρόνια που ακολούθησαν το εμπνευσμένο όνειρο των επιστημόνων πήρε διαστάσεις παγκόσμιου φαινομένου με κλινική εφαρμογή σε χιλιάδες ζευγάρια που αντιμετωπίζουν προβλήματα γονιμότητας.

Κάθε αρχή και δύσκολη

Στα πρώτα της βήματα, η τεχνητή γονιμοποίηση αντιμετώπισε σημαντικές δυσκολίες, με δεδομένο ότι:

 1^ον τα πρωτόκολλα διέγερσης ήταν σε πολύ αρχικά στάδια

 2^ον η λήψη των ωαρίων γινόταν λαπαροσκοπικά και

 3^ον η εργαστηριακή υποδομή και οι γνώσεις για την καλύτερη δυνατή υποστήριξη των αναπτυξιακών δυνατοτήτων των ωαρίων και εμβρύων ήταν ελάχιστες.

Στο πλαίσιο αυτό, τα ποσοστά επιτυχίας ήταν χαμηλά. Με το πέρασμα των χρόνων, ωστόσο, ολοένα και περισσότεροι επιστήμονες από διαφορετικά γνωστικά πεδία ένωναν τις δυνάμεις τους για έναν κοινό στόχο. Έτσι, σύντομα, άρχισε να συγκεντρώνεται πολύτιμη γνώση σε επίπεδο κλινικό και πολύ περισσότερο σε επίπεδο εργαστηριακό.

Σπουδαίες ανακοινώσεις διαδέχονταν η μια την άλλη:

1983: Εγκυμοσύνη από κατεψυγμένα έμβρυα.

1987: Εγκυμοσύνη από κατεψυγμένο ωάριο.

1989: Προεμφυτευτική διάγνωση.

1992: Εγκυμοσύνη από μικρογονιμοποίηση.

1995: Εγκυμοσύνη από μικρογονιμοποίηση με ορχικά σπερματοζωάρια.

Πού βρισκόμαστε σήμερα

Σήμερα γνωρίζουμε ότι οι συνθήκες καλλιέργειας μπορούν να επηρεάσουν καθοριστικά την αναπτυξιακή προοπτική των εμβρύων. Πολλά διαφορετικά συστήματα καλλιέργειας μπορούν να οδηγήσουν σε έμβρυα, η βιωσιμότητα, όμως, των εμβρύων που παράγει κάθε σύστημα μπορεί να διαφέρει.

Αυτός είναι ο λόγος που προηγμένα συστήματα ελέγχου των συνθηκών καλλιέργειας των εμβρύων, πρέπει να αποτελούν αναπόσπαστο μέρος ενός σύγχρονου εργαστηρίου τεχνητής γονιμοποίησης. Το εργαστήριο του σήμερα είναι κατασκευασμένο από αδρανή υλικά που αποστειρώνονται και διαθέτει μεγάλο αριθμό κλιβάνων εξοπλισμένων με συστήματα ελέγχου και καταγραφής των παραμέτρων καλλιέργειας σε 24ωρη βάση. Η χρήση προηγμένης τεχνολογίας και μεθόδων επιδρά σημαντικά στη βιωσιμότητα των εμβρύων και κατά συνέπεια στον αριθμό των εμβρύων που είναι διαθέσιμα προς εμβρυομεταφορά.

Χάρη στην πολύτιμη γνώση που έχει συγκεντρωθεί όλα αυτά τα χρόνια, σχεδιάστηκαν καταλληλότερα θρεπτικά υλικά. Αυτά ανταποκρίνονται καλύτερα στις μεταβολικές ανάγκες των εμβρύων κατά τη διάρκεια της παραμονής τους στις εργαστηριακές συνθήκες μετά από τεχνητή γονιμοποίηση. Τα νέα υλικά επέτρεψαν την καλλιέργεια των εμβρύων μέχρι την έκτη ημέρα ανάπτυξής τους, δηλαδή μέχρι το στάδιο της βλαστοκύστης. Σήμερα η επιστημονική κοινότητα γνωρίζει ότι τα έμβρυα που φτάνουν στο στάδιο της βλαστοκύστης χαρακτηρίζονται από υψηλή εμφυτευτική πιθανότητα και χαμηλότερη συχνότητα χρωμοσωμικών σφαλμάτων.

Ο συνδυασμός των καταλληλότερων συνθηκών καλλιέργειας και τα νέα θρεπτικά υλικά οδήγησαν στην παραγωγή εμβρύων με υψηλότερη εμφυτευτική δυνατότητα. Το γεγονός αυτό οδήγησε, παγκοσμίως, σε μια τάση μείωσης του αριθμού των εμβρύων που μεταφέρονται στη μήτρα της μητέρας και σε μια προσπάθεια περιορισμού των πολύδυμων κυήσεων που προέρχονται από τεχνητή γονιμοποίηση.

Η δυνατότητα επιλογής των καταλληλότερων εμβρύων προς εμβρυομεταφορά έχει,  επίσης, βελτιωθεί. Από τα πρώτα χρόνια έγινε αντιληπτό ότι έμβρυα με συγκεκριμένα μορφολογικά πρότυπα οδηγούσαν συχνότερα σε εγκυμοσύνη.

Τα πιο πρόσφατα δεδομένα έδειξαν ότι με την χρήση κλιβάνων τελευταίας τεχνολογίας (π.χ. Embryoscope) οι κλινικοί εμβρυολόγοι έχουν πληρέστερη απεικόνιση των εμβρύων σε όλο το χρονικό διάστημα που φιλοξενούνται στο εργαστήριο. Το μεγάλο πλεονέκτημα αυτού του συστήματος καλλιέργειας είναι ότι η εξέλιξη των εμβρύων παρακολουθείται σε 24ωρη βάση σε εξαιρετικά σταθερές συνθήκες.

Σήμερα, οι δυνατότητες προεμφυτευτικής διάγνωσης τόσο σε επίπεδο ωαρίου, όσο και σε επίπεδο εμβρύου είναι πολύ μεγαλύτερες σε σχέση με το παρελθόν. Παράλληλα, η λίστα με τα γενετικά νοσήματα που μπορούν να ανιχνευτούν συνεχώς αυξάνεται. Επιπλέον, τα πρωτόκολλα κρυοσυντήρησης εμβρύων είναι σημαντικά βελτιωμένα, εξασφαλίζοντας στα ζευγάρια τη δυνατότητα χρήσης των υπεράριθμων εμβρύων.

Οι πρόσφατες εξελίξεις στον τομέα της κρυοσυντήρησης ωαρίων ανανέωσαν τις ελπίδες για συντήρηση της γονιμότητας και στις γυναίκες. Στις μέρες μας, ολοένα και περισσότερες μονάδες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής προσφέρουν πρόγραμμα συντήρησης γονιμότητας με τη μορφή της κρυοσυντήρησης ωαρίων.

Τι δεν άλλαξε με τον καιρό:

• Η ηλικία της μητέρας παραμένει ο σημαντικότερος παράγοντας πρόγνωσης για κάθε ζευγάρι που μπαίνει σε διαδικασία τεχνητής γονιμοποίησης. Η τεχνητή γονιμοποίηση σήμερα δεν μπορεί να ξεπεράσει αποτελεσματικά την πτώση γονιμότητας που βιώνει η πλειοψηφία των γυναικών μετά την ηλικία των 40 χρόνων.

• Όλα τα έμβρυα δεν κρύβουν την ίδια πιθανότητα εμφύτευσης. Το γεγονός ότι, όχι σπάνια, έμβρυα με χαμηλή μορφολογία μπορούν να οδηγήσουν σε εγκυμοσύνη και γέννηση υγιών παιδιών, δημιουργεί προβληματισμό ως προς την αξιοπιστία των μεθόδων επιλογής εμβρύων που εφαρμόζονται σήμερα. Η έλλειψη ακριβούς συστήματος αξιολόγησης των εμβρύων συντηρεί την ανάγκη μεταφοράς περισσοτέρων του ενός εμβρύων στη μήτρα της μητέρας, σε μια προσπάθεια να εξασφαλίσουμε στο ζευγάρι υψηλή πιθανότητα σύλληψης. Η πρακτική αυτή, όμως, συντηρεί ταυτόχρονα την αυξημένη πιθανότητα πολύδυμων κυήσεων μετά από τεχνητή γονιμοποίηση.

• Οι μηχανισμοί εμφύτευσης είναι σε ένα υψηλό ποσοστό αδιευκρίνιστοι. Ο μοριακός «διάλογος» που εκτυλίσσεται ανάμεσα στο έμβρυο και στη μήτρα της μητέρας μετά την εμβρυομεταφορά, παραμένει μέχρι σήμερα ένα άλυτο μυστήριο.

Οι άμεσοι στόχοι της επιστημονικής κοινότητας:

• Η ανάπτυξη και η χρήση μη επεμβατικών μεθόδων για τον εντοπισμό των εμβρύων με την υψηλότερη αναπτυξιακή πιθανότητα.

Για τον σκοπό αυτό μεγάλο μέρος της ερευνητικής προσπάθειας που γίνεται σήμερα σε παγκόσμιο επίπεδο για την τεχνητή γονιμοποίηση, αφορά στην ανάπτυξη μεθόδων αξιολόγησης της βιωσιμότητας των εμβρύων με βάση άλλα χαρακτηριστικά τους, όπως το μεταβολικό τους προφίλ, ο ρυθμός κατανάλωσης οξυγόνου, αμινοξέων κ.ά.

Ένα ακριβέστερο σύστημα αξιολόγησης θα επέτρεπε τον περιορισμό του αριθμού των εμβρύων που μεταφέρονται στη μήτρα της μητέρας σε ένα, περιορίζοντας έτσι την πιθανότητα πολύδυμης κύησης, χωρίς όμως να περιορίζεται και η πιθανότητα επίτευξης εγκυμοσύνης.

• Συστηματική μελέτη σε επίπεδο ωρίμανσης ανώριμων ωαρίων στο εργαστήριο.

Οι μέχρι τώρα εξελίξεις βεβαιώνουν ότι στις γυναίκες που για κάποιον λόγο δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν φάρμακα διέγερσης, είναι δυνατό να εφαρμοστούν εναλλακτικές θεραπείες κατά τις οποίες συλλέγονται ανώριμα ωάρια και γίνεται τεχνητή ωρίμανση στο εργαστήριο.

• Στο πλαίσιο της συντήρησης της γονιμότητας κινείται και ένα άλλο σκέλος της ερευνητικής προσπάθειας, αυτό της κρυοσυντήρησης του ωοθηκικού ιστού.

Μια αποτελεσματική προσέγγιση αυτού του είδους θα μπορούσε να εξασφαλίσει, επίσης, τη συντήρηση γονιμότητας σε γυναίκες των οποίων η γονιμότητα απειλείται (π.χ κορίτσια η έφηβες που αντιμετωπίζουν κάποια νεοπλασματική ασθένεια και πρέπει να υποβληθούν σε χημειοθεραπεία).

Επιπλέον, όμως, θα μπορούσε να παρατείνει το «παράθυρο» γονιμότητας, αντιμετωπίζοντας εν μέρει το ανυπέρβλητο μέχρι σήμερα εμπόδιο της ηλικίας της μητέρας.

 Ολοκληρώνοντας τη σύντομη ανασκόπηση των 35 χρόνων εξέλιξης στον τομέα της τεχνητής γονιμοποίησης το σημαντικότερο όλων είναι το ίδιο το αποτέλεσμα: χιλιάδες ζευγάρια έχουν τη δυνατότητα πλέον να βιώσουν τη γονιμότητα και να μεγαλώσουν υγιή παιδιά, εξαιτίας της αρμονικής συνεργασίας διαφορετικών ειδικοτήτων της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας.